Διάβαζα προχτές σε μια εφημερίδα και σταμάτησα σε μια φράση "....νόστιμον ήμαρ".
Λόγω και ημερών (βλ. Πάσχα) λέω οκ κάτι για το θρησκευτικό Πάσχα θα είναι (άσε ντρέπομαι βαθιά).
Ευτυχώς η περιέργειά μου υπερνίκησε και το έψαξα στο ιντερνετ... Και καλώς γιατί έμαθα πως το "νόστιμον ήμαρ" μόνο με το Πάσχα δεν έχει σχέση. Παραθέτω το άρθρο που βρήκα :
"Οι μέρες (ἦμαρ) στον Όμηρο συχνά έχουν ονόματα. Ολέθριον ἦμαρ είναι η μέρα της καταστροφής. Αἴσιμον ἦμαρ είναι η μέρα του πεπρωμένου. Νηλεές ἦμαρ είναι η αναπόφευκτη ημέρα, η ημέρα του θανάτου. Νόστιμον ἦμαρ είναι η ημέρα του γυρισμού.
Ετυμολογικά, η λέξη «νόστιμος» έχει κοινή ρίζα με το «νόστος» και το «νέομαι» (επιστρέφω, επανέρχομαι· για ποτάμι: γυρίζω προς τις πηγές). Στην Οδύσσεια, θυμάμαι τρία σημεία που ο Όμηρος χρησιμοποιεί τη φράση. Για πρώτη φορά ήδη στη Ραψωδία Α’. Η τιμωρία των συντρόφων του Οδυσσέα για τη σφαγή των βοδιών του θεού Ήλιου δίνεται σε μια μόνο γραμμή: ο Ήλιος «τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα» («...αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ»). Πιο κάτω, στη Θ’, λέει ο Οδυσσέας στη Ναυσικά πως θα την ευγνωμονεί ως σωτήρα του μόνο αν τον βοηθήσει να «χαρεί του γυρισμού τη μέρα» («νόστιμον ἦμαρ ἰδέσθαι»). Στην Ε’, απαντάει στην Καλυψώ ότι σκοπός του είναι ένας: «να δουν τα μάτια του του γυρισμού τη μέρα» («οίκαδε τ’ ελθέμεναι και νόστιμον ήμαρ ιδέσθαι».)
Για το τι σημαίνει η μέρα της επιστροφής στην ελληνική εμπειρία δεν χρειάζεται λογοτεχνική αναδρομή. (Αν και ως Ηπειρώτης σκέφτομαι αμέσως δυο κείμενα: την «Τελευταία αρκούδα του Πίνδου» του Δ. Χατζή και, περισσότερο, ένα παραδοσιακό τραγούδι, «Τον γυρισμό του ξενιτεμένου», μια από τις συγκλονιστικότερες αναγνωρίσεις μετά τον ίδιο τον Όμηρο).
Και δεν χρειάζεται τέτοια αναδρομή γιατί αρκεί η κοινή, καθημερινή γλώσσα.
Η λέξη «νόστιμος», που θ’ ακουστεί αυτές τις μέρες τόσο συχνά στο τραπέζι, είναι αυτή η ίδια του Ομήρου. Είτε είναι το μεγάλο τραπέζι ενός γυρισμού, είτε δυο ξεχασμένων γερόντων που δεν ταξίδεψαν ποτέ, η επίκληση είναι κοινή: στη γεύση της επιστροφής. Η λέξη προφέρεται ανέμελα, ανεπιτήδευτα, γιορταστικά, αλλά σέρνει το βάρος ταξιδιών και θαλασσών, Κυκλώπων και Λαιστρυγόνων, της Καλυψούς και της Ναυσικάς.
Είναι κάτι νόστιμο, στα ελληνικά σημαίνει: έχει τη γεύση της επιστροφής.
Τότε γιατί έχει πίκρα η επιστροφή; Για τόσους από εμάς της νέο-διασποράς η απογοήτευση στην εικόνα του γυρισμού δεν είναι σχήμα λόγου, είναι γεύση. Η γεύση που αφήνουν οι κακοχτισμένες πόλεις, η αδράνεια, ο συμβιβασμός, η μη-ευθύνη, η αναποφασιστικότητα, η αβάσταχτη κοινοτυπία στη δημόσια έκφραση.
Τότε; Είναι λοιπόν απλώς μια γλωσσική αγκύλωση η λέξη «νόστιμος»; Μια ακόμα λέξη που αυτονομήθηκε από την ετυμολογική της ρίζα και την κλασική της χρήση; Έπαψε πια η επιστροφή να είναι αυτό που πρόσμενε ο Οδυσσέας;
Όχι, δεν νομίζω. Ούτε ο Οδυσσέας βρήκε την πατρίδα που περίμενε. Όταν γυρνάει, δεν κάθεται απλώς στον θρόνο, απολαμβάνοντας ένα βασίλειο που τον περιμένει. Όταν γυρνάει, το παλάτι είναι γεμάτο ἄνομους μνηστήρες. Αλλά ούτε τον κάνει αυτό ν’ αναπολεί τα ξένα (να τα νοσταλγήσει δεν θα μπορούσε, εννοιολογικά και μόνο). Αντίθετα, ο Οδυσσέας μετράει πρώτα τους φίλους του. Στη Ραψωδία Ξ’ ο ίδιος ο Εύμαιος πρέπει να δείξει ότι είναι πιστός. Μετά, ολόκληρη η Χ’ έχει ένα μονάχα θέμα: τη «Μνηστηροφονία». Δεν θυμάμαι ούτε μια λέξη αμφιβολίας για την επιστροφή. Ο Οδυσσέας πρέπει να δικαιώσει το «νόστιμον ήμαρ». Δεν του χαρίζεται. Και το κάνει.
Προφανώς δεν χρειάζεται τόξο για να δικαιώσει κανείς σήμερα κάποια επιστροφή. Δεν είναι αυτό που λέει σήμερα η Ψ’. Νομίζω αρκεί να ξέρει τι δεν πρέπει να προδώσει. Ποιες λέξεις δεν πρέπει να προδώσει. Και να είναι αποφασισμένος και προετοιμασμένος γι΄ αυτό.
του Μιχάλη Ιωαννίδη"
Μετριάζω την ντροπή μου που δεν το ήξερα γιατί τώρα το ξέρω. Αυτό έμαθα σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου